اخيرا بحث‌هاي زيادي در خصوص سرطان زا و غير قابل تجزيه بودن پلاستيك‌ها مطرح شده است، اما بايد ديد آيا واقعا اين امكان وجود دارد و اينكه اصلا اين كار در راستاي توجه به حقوق و سلامت مردم بوده است؟

دو عامل تجزيه ناپذير بودن و عامل تهديد سلامت مردم به عنوان عواملي اصلي در راستاي حذف ظروف پلاستيكي و جايگزيني آن با ظروف گياهي عنوان شده است، اما آيا اين دلايل قابل قبول است و آيا زيرساخت‌هاي لازم براي جايگزيني فراهم شده است؟


FDA و پلاستيك‌هاي فود گريد

سازمان غذا و داروي آمريكا (FDA) كه معتبرترين سازمان نظارت به سلامت فعاليت‌هاي مرتبط با غذا و داروست، شركت‌هاي توليد كننده مواد غذايي را ملزم به استفاده از پلاستيك‌هايي مي‌كند كه درجه خلوص بالاتري نسبت به پلاستيك‌هاي ديگر دارند. به اين پلاستيك‌ها food grade مي‌گويند و شركت‌هاي توليد كننده دارو حتي ملزم به استفاده از پلاستيك‌هاي داراي استاندارد بالاتري هستند. پلاستيك food grade داراي موادي كه امكان دارد براي سلامت انسان مضر باشد (پلاستيك بازيافت شده اصطلاحا آسيابي) نيست؛ اگرچه اين به اين معنا نيست كه پلاستيك‌هاي food grade نمي‌تواند حاوي پلاستيك بازيافتي يا آسيابي باشد. FDA قوانين خاصي براي استفاده از پلاستيك آسيابي در بسته‌بندي غذا دارد.

البته در كشور ما استفاده از مواد food grade هنوز به صورت قانون در نيامده است. هرچند اين مساله در داخل چندان رعايت نمي‌شود، ولي با اين حال شركت‌هاي داخلي معتبري كه با مراكز بين‌المللي همكاري دارند، از مراجع كشوري كه مواد را از آن جا وارد مي‌كنند، گواهي Food grade مي‌گيرند.

گفتني است غذاهايي كه داراي اسيديته بالا يا حاوي الكل يا چربي هستند، ممكن است مشكل‌زا شوند. زيرا اين مواد افزودني‌هاني پلاستيك را تجزيه و جذب غذا ‌مي‌كنند؛ لذا در مصرف ظروف پلاستيكي بايد نوع پليمر را در نظر گرفت تا با مظروف تطابق داشته باشد.


استفاده از 7 دسته پليمر در آمريكا

در ايالات متحده آمريكا هفت دسته پليمر براي توليد ظروف بسته‌بندي استفاده مي‌شوند كه عبارتند از پلي‌اتيلن ترفتالات (PET) براي بطري‌هاي نوشابه و بطري‌هاي مواد شوينده و ظروف بسته‌بندي، HDPE براي بسته‌بندي شير و آب ميوه، پلي و نيكل كلرايد (pvc) براي سلفون و شرينك، LDPE براي كيسه‌هاي زباله، پلي پروپيلن (PP) براي درهاي بطري و ظروف يك بار مصرف، پلي‌استايرن (PS) براي ظروف يك بار مصرف فومي و پليمرهايي كه از رزين هاي ديگر يا آميختن رزين‌هاي مختلف به وجود مي‌آيد و اين مواد قابل بازيافت نيستند.

وجود گريدهاي مختلف براي توليد پلاستيك نشان مي‌دهد با اين كه همه اين مواد از جنس پلاستيكي هستند، ولي هر كدام ويژگي خاصي دارند.

البته در داخل محدوديت‌هايي براي پلي استايرن دربخش‌هاي دما و نوع ماده غذايي كه بايد فاقد چربي باشد، تعريف شده است و به عنوان مثال وزارت بهداشت استفاده از ظروف پلي استايرن براي غذاهاي داغ و چرب را ممنوع كرده است.

اما آيا به واقع مي‌توان از پلاستيك استفاده نكرد؟ آيا مي‌توان جايگزين آن ظروف گياهي باشد كه براي توليد آن نياز به مواد پلاستيك و ذرت وارداتي است؟


اندر حكايت ظروف گياهي و ذرت بوداده!

عمده كارشناسان مواد غذايي و بسته‌بندي معتقدند كه ظروف گياهي قابليت نگه‌داري مواد غذايي با ثبات مزه و بوي قبلي ماده غذايي را ندارند و ظروفي هستند كه بو مي‌دهند. اين مساله باعث مي‌شود كه اين بو نيز به ماده غذايي منتقل و آن را تحت تاثير قرار دهد.

در اين زمينه نادري - كارشناس بسته‌بندي‌هاي پلاستيكي سازمان استاندارد وتحقيقات صنعتي ـ معتقد است: "در حال حاضر استفاده از ظروف گياهي توصيه نمي‌شود، چرا كه با‌ آزمايش‌هايي كه اخيرا روي اين ظروف انجام شده، نتايج خوبي حاصل نشده است."

وي مي‌افزايد: "در حال حاضر مساله‌ي اصلي در خصوص ظروف گياهي، عدم تدوين استاندارد اين ظروف است و تا استاندارد نباشد، راجع به آنها نمي‌توان اظهار نظري داشت."

محمد علي موفقي ـ كارشناس مسوول سازمان استاندارد ـ نيز با اشاره به اين كه به دليل اين‌كه در ساخت ظروف گياهي، مواد غذايي به كار رفته كه خود مي‌تواند منبع ميكروب‌ محسوب شود، يادآور مي‌شود:‌ "بنابراين استفاده از اين اين ظروف توصيه نمي‌شود. ظروف گياهي ضمن اين‌كه بوي‌ بدي مي‌دهند، روي ماده غذايي نيز تاثير خود را مي‌گذارند، ولي پلاستيك عامل جذب ميكروب نيست."


فسادپذيري ظروف گياهي

مساله ديگر بحث نگهداري اين ظروف است؛ چرا كه خود ظروف نيز به دليل اين‌كه از جنس گياهي هستند، امكان فساد پذيري دارند و نمي‌توان براي مدت‌هاي طولاني از آنها استفاده كرد. به واقع برخلاف پلاستيك‌ها ظروف گياهي ذرت خود براي نگهداري احتياج به يخچال دارد كه اين كار عمدتا مقرون به صرفه نيست.


تغيير طعم چاي و از چاله به چاه افتادن

اما تغيير طعم غذاها و آشاميدني‌ها مساله ديگري است كه دانشيار دانشكده مهندسي پليمر دانشگاه صنعتي اميركبير به آن اشاره مي‌كند.

عاصم‌پور در خصوص ظروف يكبار مصرف مي‌گويد: "اين ظروف به دليل ماهيت نشاسته‌ به عنوان يك پليمر طبيعي كه در ساخت اين ظروف مصرف مي‌شوند، آلوده به انواع كپك‌ها و قارچ‌ها هستند؛ به طوري كه بوي نامطبوعي از آن‌ها استشمام مي‌شود. ظروف يك بار مصرف گياهي به فاصله كوتاهي پس از توليد در شرايط آب و هوايي داخلي متعفن مي‌شوند و عمر نگهداري آنها بسيار كوتاه است به همين دليل طعم غذاها و آشاميدني‌ها به ويژه چاي را تغيير مي‌دهند. "


وي ادامه مي‌دهد: "بنابراين جايگزيني اين ظروف به صلاح نيست و اين اقدام به منزله از چاله به چاه افتادن است."

عزيزالله نيري ـ مديرعامل صنايع پلاستيك خوزستان - نيز با طرح اين موضوع كه با توجه به استفاده از مواد افزودني مانند چربي‌ها و پلاستي‌سايزرها در ساخت ظروف گياهي امکان اکسايش مواد در طول زمان نگهداري و آلودگي شيميايي آن‌ها وجود دارد، مي‌افزايد: آلودگي شيميايي را نيز مي‌توان به موارد فوق اضافه كرد. بنابراين چگونه بر اثر انبارش اين ظروف به نحو نامناسب به دليل ماهيت نشاسته‌اي آن، اين آلودگي‌ها تشديد نشده و در حالت بسيار بدتر به مواد غذايي منتقل نشود؟ چرا که ما بسته‌بندي را به منظور جلوگيري از بروز آلودگي به کار مي‌بريم.


حمايت‌هاي وزارت بهداشت و سوءاستفاده برخي افراد سودجو

حمايت وزارت بهداشت از جايگزيني ظروف گياهي با پلاستيكي، كار را به جايي رسانده كه برخي افراد سودجو از اين موضوع استفاده كرده و سعي در سياه نمايي كارايي پلاستيك‌ها داشته‌اند.

در خصوص ظروف گياهي در برخي جرايد مطالبي درج شده مبني بر اين كه ظروف يك بار مصرف گياهي براساس استاندارد اروپايي فرموله شده‌اند و بايد ظرف شش ماه تا 90 درصد ظرفيت از بين برود و تا سال 2015 حدود 70 درصد از مواد گياهي جايگزين مواد پلاستيكي مي‌شود كه مشخص نيست در حالي كه هنوز استانداردي در سازمان استاندارد براي اين ظروف تدوين نشده، منبع چنين آماري از كجاست.


118 نوع مريضي!

البته عده‌اي نيز در اين ميان با سوء استفاده از حربه‌هاي مختلف به سياه نمايي‌هايي همچون داشتن 118 نوع مرض ظروف پلاستيكي، سرطان زا بودن آن و دغدغه‌هاي زيست محيطي كه كمي مغرضانه نيز هست، پرداخته‌اند و از آن‌ها به عنوان دلايلي در راستاي كنار رفتن پلاستيك‌ها ياد كرده‌اند.

چيزي كه مشخص است اين است كه سازمان‌هاي معتبر بين‌المللي هنوز موضوع سرطان‌زا بودن ظروف پلاستيكي و ضرورت جايگزيني آن‌ها را مطرح نكرده‌اند.


تجزيه‌ناپذيري دليل جايگزيني يا ...

عده‌اي از كارشناسان صنعتي معتقدند اين‌كه تجزيه ناپذير بودن پلاستيك‌ها به عنوان مواد آلوده كننده محيط زيست مطرح مي‌شود، نمي‌تواند دليل چندان محكمي بر كنار گذاشتن آنها باشد، چرا كه نمي‌توانيم ضعف خود در بازيافت مواد پلاستيكي را با يك سري اقدامات نسنجيده جبران كنيم.

هم اكنون كشورهاي مختلف راهي براي اين قضيه انديشيده‌اند و به عنوان مثال در آلمان براي كارخانه‌اي كه قرار است هزار تن پلاستيك به جامعه عرضه كند، قانوني وجود دارد كه بايد مقدار مشخصي از ضايعات ايجاد شده را برگشت دهد.

البته بايد توجه داشت كه در حال حاضر همه ظروف يك بار مصرف كه در اختيار مردم قرار مي‌گيرد، از كيفيت چندان بالايي بهره نمي‌برند و متاسفانه در حال حاضر پلاستيك‌هايي وجود دارد كه به صورت زير پله‌اي توليد شده و با كيفيت لازم توليد نمي‌شوند و معمولا نظارتي هم بر آنها وجود ندارد؛ بنابراين لازم است در جهت تقويت نهادهاي نظارتي گام برداشت. هرچند تجزيه ناپذير بودن پلاستيك ها به عنوان يك ضعف بزرگ اين مواد محسوب مي‌شود و حفظ محيط زيست بايد دغدغه هر فرد باشد، ولي در اين زمينه مي‌توان عزمي جزم تر در راستاي بازيافت هر چه بيشتر ظروف پلاستيكي كه تجزيه ناپذير هستند، داشت.

آنچه از منظر كارشناسان بر مي‌آيد اين است كه به طور كلي نمي توان پلاستيك را حذف كرد، بلكه بايد به سوي استفاده از گريدهاي غذايي آن حركت كرد و نبايد شتاب زده در خصوص استفاده از ظروف گياهي تصميم گرفت. البته استفاده از تجربيات نهادهاي بين‌المللي مثل ISO و FDA و ساير سازمان‌هاي مرجع در صنعت غذا و بسته‌بندي مي‌تواند به ما كمك بسيار بزرگي كند.